Tự do kinh doanh và “chiếc lồng quy hoạch”: Khi quyền hiến định cần được bảo vệ đúng nghĩa và hiện thực Nghị quyết số 68-NQ/TW

Tự do kinh doanh và “chiếc lồng quy hoạch”: Khi quyền hiến định cần được bảo vệ đúng nghĩa và hiện thực Nghị quyết số 68-NQ/TW

Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị ngày 04/05/2025 về phát triển kinh tế tư nhân ngày có quan điểm chỉ đạo đảm bảo đầy đủ quyền tự do kinh doanh, quyền cạnh tranh bình đẳng, được tự do kinh doanh các ngành nghề mà pháp luật không cấm; tạo môi trường kinh doanh thông thoáng, minh bạch, ổn định, an toàn, dễ thực thi, chi phí thấp, đạt chuẩn quốc tế. Quyền tự do kinh doanh còn được ghi nhận trang trọng trong Hiến pháp và Luật Doanh nghiệp, như một trụ cột phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Thế nhưng, không ít doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản, logistics, sản xuất và năng lượng tái tạo, lại rơi vào nghịch lý: được kinh doanh về pháp lý, nhưng không thể triển khai trong thực tế chỉ vì… vướng quy hoạch, quy hoạch chồng chéo.

Vậy phải chăng chúng ta đang để một công cụ điều tiết có tên là “quy hoạch” trở thành rào cản của phát triển, bóp nghẹt sự sáng tạo và làm méo mó môi trường đầu tư, kinh doanh với những nghịch lý phổ biến?

1. Tự do kinh doanh – quyền Hiến định không thể bị “cài chốt” bởi quy hoạch

Theo Điều 33 Hiến pháp 2013 và Điều 7 Luật Doanh nghiệp 2020, người dân, doanh nghiệp có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm, tự chủ kinh doanh và lựa chọn hình thức tổ chức kinh doanh; chủ động lựa chọn ngành, nghề, địa bàn, hình thức kinh doanh; chủ động điều chỉnh quy mô và ngành, nghề kinh doanh.. Đây là nền tảng căn bản của kinh tế thị trường và là cam kết tối cao của Nhà nước đối với doanh nghiệp, nhà đầu tư.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy rất nhiều ngành nghề tuy không bị cấm, nhưng doanh nghiệp không thể triển khai dự án chỉ vì khu đất, khu vực, lĩnh vực đó chưa nằm trong quy hoạch. Thậm chí, khi doanh nghiệp có mô hình kinh doanh mới, có tiềm năng tạo đột phá, thì cũng bị “treo” vì chưa có quy hoạch tương ứng hoặc nếu muốn doanh nghiệp phải chờ đợi để điều chỉnh quy hoạch, lập quy hoạch. Điều này dẫn đến tình trạng quy hoạch trở thành chiếc lồng vô hình, giới hạn quyền kinh doanh một cách gián tiếp và phi lý.

2. Quy hoạch – từ công cụ định hướng thành “cánh cửa phải xin mở”

Về lý thuyết, quy hoạch được xây dựng để định hướng phát triển lâu dài, hài hòa và bền vững cho nền kinh tế - xã hội. Nhưng trong nhiều trường hợp quy hoạch lỗi thời, không bắt kịp biến động thị trường; việc điều chỉnh quy hoạch mất nhiều thời gian, thiếu minh bạch, dễ dẫn đến cơ chế “xin - cho”; doanh nghiệp muốn triển khai dự án buộc phải xin được điều chỉnh quy hoạch, dù mô hình hoàn toàn hợp pháp và khả thi; Doanh nghiệp không được tự chủ kinh doanh và lựa chọn hình thức tổ chức kinh doanh; chủ động lựa chọn ngành, nghề, địa bàn, hình thức kinh doanh; chủ động điều chỉnh quy mô và ngành, nghề kinh doanh mặc dù lĩnh vực ngành nghề kinh doanh hợp pháp, hiệu quả kinh tế;

Chính điều này tạo ra một rào cản pháp lý gián tiếp, vô hình, khiến môi trường đầu tư mất tính cạnh tranh, làm gia tăng rủi ro pháp lý và chi phí cơ hội cho nhà đầu tư chân chính, hợp pháp, chính đáng.

3. Tư duy “kinh tế đi sau quy hoạch” cần được thay đổi

Trong bối cảnh kinh tế số, chuyển đổi xanh, đổi mới sáng tạo… quy hoạch không thể là một khuôn cứng bắt doanh nghiệp phải “co mình” cho vừa. Ngược lại, quy hoạch cần trở thành một khung linh hoạt, mở đường cho ý tưởng đột phá, lắng nghe thị trường và doanh nghiệp.

Một môi trường pháp lý hiện đại là nơi doanh nghiệp có quyền yêu cầu điều chỉnh quy hoạch nếu chứng minh được hiệu quả kinh tế - xã hội, việc điều chỉnh quy hoạch có cơ chế phản hồi nhanh, minh bạch, có thời hạn, quy hoạch không thể là “điều kiện ngầm” buộc doanh nghiệp phải “xin phép” để thực thi một quyền đã được pháp luật công nhận và triệt tiêu cạnh tranh bình đẳng, hợp pháp hoặc xin cho phép kinh doanh ngay cả khi pháp luật không cấm.

4. Kiến nghị cải cách: Để doanh nghiệp không phải “xin” quyền của chính mình

Xét thấy, để khơi thông nguồn lực kinh tế tư nhân, cần luật hóa cơ chế phản hồi và điều chỉnh quy hoạch theo đề xuất của doanh nghiệp và quyền tự chủ kinh doanh, xây dựng cổng dữ liệu mở về quy hoạch để tăng tính minh bạch và chủ động, mở rộng và không nên bó hẹp; thay đổi tư duy quy hoạch được làm những gì tương tự chưa có trong quy hoạch nhưng pháp luật không cấm, không nên giới hạn quy hoạch là điều kiện kinh doanh, rà soát lại toàn bộ hệ thống quy hoạch ngành, vùng, sử dụng đất, đảm bảo không xung đột, chồng chéo, giám sát chặt chẽ cơ chế cấp phép, phê duyệt điều chỉnh, hạn chế tình trạng “quy hoạch chạy theo dự án” hay “xin - cho trá hình”.

Kết luận: Tự do kinh doanh cần được bảo vệ bằng thực chất.

Khi quy hoạch đi sau thị trường mà không có cơ chế cập nhật linh hoạt, doanh nghiệp luôn trong tình thế “người đi sau chạy theo một bản đồ cũ”. Nếu không thay đổi tư duy, chúng ta có nguy cơ đánh mất những nhà đầu tư tốt nhất chỉ vì chiếc “lồng quy hoạch” và doanh nghiệp có thể phá sản, bỏ mất cơ hội kinh doanh cũng chỉ vì chờ quy hoạch.

Nhà đầu tư cần một hệ thống pháp luật mở – minh bạch – linh hoạt, trong đó tự do kinh doanh không bị giới hạn bởi lỗi của bộ máy hành chính, con người thực thi.

Lưu ý: Bài viết này do Luật OPIC biên soạn, với quan điểm của cá nhân chuyên gia, luật sư OPIC, không đại diện cho bất kỳ, tổ chức, cá nhân nào. Nội dung bài viết không được xem là tư vấn pháp lý chính thức cho bất kỳ trường hợp nào.

Để được tư vấn chi tiết, phù hợp với tình huống thực tế, vui lòng liên hệ trực tiếp với đội ngũ luật sư của Luật OPIC. Luật OPIC luôn đồng hành cùng doanh nghiệp thay đổi cách sử dụng dịch vụ và giải pháp pháp lý để bảo vệ quyền và lợi ích hợp đến cùng thay vì giải quyết hậu quả. Liên hệ Luật sư OPIC ngay, ĐT, Zalo: 0902198579 - 0889.596989